Dünya tarihini bir bütün olarak analiz eden Batılı akademisyenler, büyük güçlerin ortaya çıkışını çeşitli tarihi dinamiklerin ışığında inceleyerek bir genellemeye varmak isterler. Bu genellemelerin başında, milletlerin askeri ve siyasi güçlerini ekonomik kaynakları ölçüsünde elde ettikleri gelir. Osmanlı Devleti için bu iddiayı değerlendirdiğimizde, küçük bir uç beyliğinin çok kısa bir süre içerisinde bir cihan imparatorluğuna dönüşmesinde sadece ekonomik çıkarların rol oynadığını söylemenin yeterli olmayacağı kanaatindeyiz.

Osmanlı Beyliği’nin yükselişinin altında yatan pek çok etkenden birisi de Doğu ile Batı arasında yer alan coğrafi alanda gazayı ilke edinerek hareket etmesidir. XIII. yüzyılın başlarından itibaren Türkistan ve Orta Doğu’da oluşan siyasi şartlar, geçim sıkıntısı ve yurt edinme endişesi sonucu Türk aşiret ve oymaklarının batıya göçü hızlanmıştır. Bu ortamı çok iyi değerlendirerek Bizans ve Balkanlar’da gazaya yönelen Osmanlı Beyliği, kısa zamanda geniş bir coğrafyaya hakim olmayı başarmıştır. Bizans’ın içerisinde bulunduğu karışıklıklar ve that kavgaları da Osman Bey ve oğullarının bu İmparatorluk ile ilişki kurmalarını ve bölgeyi tanımalarını kolaylaştırmıştır. Balkanlar’daki akıncılık faaliyetleriyle başlayan harekâtın fütuhat ve iskâna dönüşmesi ile Osmanlı Beyliği, henüz Yıldırım Beyazıd döneminde bir İmparatorluk haline gelmiştir. Daha da önemlisi, bu büyüme, sadece topraklar ve nüfuz alanı ile sınırlı kalmamış, Türk beylikleri ve Türkistan’dan gelen tecrübeli kadrolar, kısa sürede müesseseleşmiş bir devlet kurmayı başarmışlardır.

Bu cildin tasnifinde editörler tarafından üzerinde durulan ana nokta, Osmanlı hakimiyetindeki dönemleri ve devletin yaşadığı siyasi- iktisadi- mali dönüşümü yansıtmaktadır. Osmanlı Tarihi’ni geleneksel kalıplar içerisinde araştırarak yükselme ve çöküş arasında cereyan eden sunî bir tarihsel gelişmeyi inceleyen Türk tarihçiliğinin aksine, bizim amacımız, Avrupa ve İslam alemindeki hadiselere de paralel olarak, Osmanlı Devletinin farklılığını ortaya koymak ve bu farklılığın dünya tarihinin seyrindeki etkisini vurgulamaktır.

Bu eserin başlangıcını, bütün dünyada, Osmanlı tarihinin duayeni olarak kabul edilen Prof. Dr. Halil İnalcık’ın “Osmanlı Tarihine Toplu Bir Bakış” adlı makalesiyle yaptık. Halil İnalcık, Osmanlı Projesi için özel olarak hazırladığı bu yeni tarih değerlendirmesinde, özellikle klasik dönem hakkında yapılan tartışmaları ve en son araştırmalarını tafsilatlı bir şekilde ele aldı.

Daha sonra, kuruluş yılları hala tartışılan Osmanlı’nın doğuşu ve yükselişi etrafında şekillenen nazariyeleri ikinci bölümde ele aldık. “İmparatorluğun mimarları” olarak nitelendirdiğimiz Fatih ve Yavuz’un dönemini inceleyen yazıların yer aldığı üçüncü bölüm, devletten imparatorluğa geçiş mücadelesinin ve Osmanlı’nın, Batı’nın karşısına İslamî kimlikle çıkmasını hazırlayan olayları konu almaktadır.

Kanuni Sultan Süleyman döneminin incelendiği bölüm, Osmanlı İmparatorluğu’nun bir cihan devleti haline gelmesini hazırlayan faktörleri ele almaktadır. Diğer cihan hakimiyeti kurma iddiasında olan devletlerin tersine, Osmanlı’nın bir hukuk devleti olduğu ve yükselişini teşkilatlanmasına borçlu olduğu, bu bölümde özellikle vurgulanmaktadır.

İmparatorluğun XVII. Ve XVIII. yüzyılları, bugüne kadar üzerinde pek fazla araştırma yapılmamış dönemler olarak kalmış, bu yüzden bazı araştırmacılar tarafından “unutulmuş” veya “hakkı yenilmiş” yüzyıllar olarak nitelendirilmiştir. Bu nedenle eserimizde bu dönemlere özellikle önem verilmiştir. Bu anlamda XVII. yüzyıl İran ve Hapsburglar ile savaşlar açısından, XVIII. yüzyıl ise Osmanlı Devleti için kuzeyden gelen tehdidin değerlendirilmesi bakımından detaylı bir araştırma konusu olarak seçilmiştir. Bu bölümde, mevcut Osmanlı tarihleri arasında ilk kez döneme damgasını vuran Osmanlı- Rus- İran savaşları bu ülkelerin yazarlarının bakış açılarıyla da ele alınmıştır. XVIII. yüzyıl ve sonrasında Rusya ile ilişkiler, Osmanlı diplomasisini uğraştıran başlıca konulardan biri haline gelmiştir. Öte yandan, Rusya ile yaşanan çekişme, Osmanlı yöneticileri için yeni bir ilgi alanını da beraberinde getirmiştir. Osmanlı İmparatorluğu’nun Kafkasya ve Türkistan ile kurduğu temaslar ilk defa bu derece kapsamlı bir şekilde incelenmeye çalışılmıştır. Son olarak da Rusya ve Avusturya savaşlarının doğuşunda önemli bir rol oynadığı aşikar olan Osmanlı diplomasisi incelenmiş ve yeni dönemdeki rolü üzerinde durulmuştur.

Osmanlı Tarihi’nin önemli olaylara sahne olduğu XIX ve XX. yüzyıllar ise eserimizin ikinci cildinde ele alınmaktadır. Diğer taraftan bu iki cildin en önemli özelliği ise ilk defa Osmanlı siyasi tarihini Türk bilim adamlarından daha fazla sayıda Türkiye dışından bilim adamlarının tartışmasına açması ve her biri 750 sayfalık iki ciltlik büyük bir hacimle ortaya koymasıdır.

Bu vesile ile değerine işaret ettiğimiz Osmanlı siyasi tarihine dair bu ciltlerin tarihçilere ve tarih meraklılarına geniş ufuklar kazandıracağı ve benzeri araştırmalara zemin hazırlayacağı kanaatimizi ifadeyle Türk tarihçiliğine hayırlı olmasını temenni ediyoruz.

Yeni Türkiye